Na osnovu člana 17. stav 1. tačka 5. Zakona o Centralnoj banci Crne Gore ("Službeni list RCG", br. 52/00), a u vezi sa članom 7. Odluke o načinu i postupku vršenja kontrole banaka i visini naknada ("Službeni list RCG", br. 37/01), Savjet Centralne banke Crne Gore na sjednici od 18. oktobra 2001. godine, donio je

SMJERNICE

ZA PRIMJENU SISTEMA RANGIRANjA BANAKA NA BAZICAMELSMETODOLOGIJE

(Objavljene u "Sl. listu RCG", br. 53 od 6. novembra 2001)

1.
Ovim smjernicama se bliže određuje postupak i kriterijumi za ocjenu finansijskog stanja i poslovanja banaka sistemom rangiranja banaka na baziCAMELSmetodologije.
Cilj uvođenja sistema rangiranja banaka iz stava 1. ove tačke je rana identifikacija potencijalnih i postojećih slabosti koje se odnose na finansijsko stanje i poslovanje banaka.
2.
Izvori podataka
U postupku rangiranja banaka supervizori Centralne banke Crne Gore (u daljem tekstu: Centralna banka), koriste podatke dobijene sistemom izvještavanja Centralne banke od strane banaka, analize spoljnje - ofsajt kontrole, podatke iz nalaza unutrašnje - onsajt kontrole, kao i relevantne podatke dobijene iz drugih izvora.
3.
Komponentni i zbirni rejting
Sistemom rangiranja banaka svakoj banci se utvrđuje zbirni (kompozitni) rejting, koji se bazira na procjeni i rejtingu šest glavnih komponenti finansijskog stanja i poslovanja banke, i to: adekvatnosti kapitala, kvaliteta aktive, kvaliteta upravljanja i rukovođenja, kvaliteta i nivoa prihoda, adekvatnosti likvidnosti i osjetljivosti na tržišni rizik.
Komponentni i zbirni rejting iskazuje se odgovarajućom ocjenom, na osnovu numeričke skale od 1 do 5.
Rejting 1 označava najbolji rejting, najjaču performansu i praksu upravljanja rizikom, dok je rejting 5 najniži rejting, koji označava najslabije performanse i prakse upravljanja rizikom.
4.
Zbirni rejting
Zbirni rejting se utvrđuje na bazi komponentnih rejtinga, ali ne predstavlja njihov aritmetički prosjek. U postupku utvrđivanja zbirnog rejtinga banke polazi se od visine komponentnih rejtinga, njihove međusobne povezanosti, kao i visine uticaja pojedinih komponenti na situaciju u konkretnoj banci.
Utvrđeni zbirni rejting ukazuje na sljedeće karakteristike finansijskog stanja i poslovanja banke:
- Rejting 1. ukazuje da je banka zdrava u svakom pogledu, a komponentni rejtinzi su joj uglavnom rangirani ocjenama 1 ili 2. Tu može doći do manjih slučajeva slabosti u poslovanju i upravni odbor i rukovodstvo banke bi trebalo da su u mogućnosti da ih urgentno eliminišu. Ove banke poštuju sve zakone i propise koje se odnose na njeno poslovanje, pokazuju kvalitetne performanse i prakse upravljanja rizikom i ne postoji zabrinutost supervizora za njihovo poslovanje;
- Rejting 2. ukazuje da je banka u osnovi zdrava. Opšte posmatrano, ni jedan komponentni rejting ne bi trebalo da bude ocijenjen ocjenom nižom od tri. Banka može da ima samo neznatne slabosti, a upravni odbor i rukovodstvo banke su sposobni i istinski voljni da ih rutinski urgentno eliminišu. Ove banke su stabilne i sposobne da izdrže poslove fluktuacije. One posluju u znatnom skladu sa zakonom i propisima. Sveukupne prakse upravljanja rizikom su zadovoljavajuće. Ne postoji supervizorska zabrinutost i eventualne mjere prema banci su ograničene i neformalnog karaktera;
- Rejting 3. Banka iz ove kategorije u određenoj mjeri izlaže supervizore zabrinutosti koja se odnosi na jednu ili više komponentnih oblasti. Ove banke imaju kombinaciju slabosti koje mogu varirati od blagih do veoma ozbiljnih, ali u svakom slučaju radi se o nedostacima koji ne uzrokuju da neka od komponenti bude rangirana ocjenom nižom od 4. Upravnom odboru i rukovodstvu banke može nedostajati sposobnost ili volja da efektivno riješe slabosti u odgovarajućem vremenskom roku. Banka iz ove kategorije je manje sposobna da izdrži poslovne fluktuacije i više je osjetljiva na spoljašnje uticaje od banaka koje su rangirane ocjenom 1 ili 2. Nadalje, ove banke mogu poslovati u znatnom neskladu sa zakonom i propisima. Prakse upravljanja rizikom mogu biti nezadovoljavajuće. Stanje u ovoj banci zahtijeva više od obične supervizije, što može da uključi i primjenu mjera za njeno ozdravljenje.
- Rejting 4. Banku iz ove kategorije karakterišu nesigurne i nezdrave prakse u poslovanju. Postoje veoma ozbiljni finansijski ili nedostaci u upravljanju i rukovođenju što rezultira različitim performansama. Slabosti i problemi nijesu u zadovoljavajućoj mjeri sagledavani ili rješavani od strane organa upravljanja i rukovođenja. Banka nije sposobna da izdrži poslovne fluktuacije.
Često postoji značajna neusaglašenost poslovanja sa zakonom i propisima. Prakse upravljanja rizikom su uglavnom neprihvatljive. Neophodna je intenzivna pažnja supervizora, kao i primjena zakonskih mjera radi rješavanja problema u banci. Ukoliko se problemi i slabosti u zadovoljavajućoj mjeri ne riješe postoji velika opasnost za opstanak banke;
- Rejting 5. Banka iz ove kategorije ima ekstremno nesigurne i nezdrave prakse ili uslove, pokazuje kritično oskudne performanse, često ima neadekvatne prakse upravljanja rizikom i predmet je velike zabrinutosti supervizora. Obim i ozbiljnost problema nadmašuju sposobnost ili volju organa upravljanja i rukovođenja da ih kontrolišu ili rešavaju. Za opstanak banke je neophodna neposredna spoljna finansijska ili druga pomoć. Takođe je neophodna izuzetna pažnja supervizora, uključujući i preduzimanje zakonskih mjera. Ozbiljno je ugrožen opstanak banke.
5.
Adekvatnost kapitala
Pri utvrđivanju komponentnog rejtinga adekvatnosti kapitala polazi se od zahtjeva da je banka dužna da održava kapital srazmjeran prirodi i stepenu rizika banke i mogućnosti organa upravljanja i rukovođenja da identifikuju mjere, prate i kontrolišu ove rizike. Uticaj kredita, tržišta i ostalih rizika na finansijsko stanje banke, uzima se u obzir i kada se procjenjuje adekvatnost kapitala. Vrsta i visina rizika koji proizilaze iz aktivnosti banke određuju stepen do kojeg će biti neophodno održavati kapital u odnosu na propisani minimum, kako bi se izbjegle nepovoljne posljedice koje ovi rizici mogu imati na kapital banke.
Kada se procjenjuje adekvatnost kapitala, takođe je potrebno uzeti u obzir i ostale moguće rizike, kao što su devizni i operativni rizik. U principu od banaka se očekuje da posluju iznad propisanog minimuma koeficijenta adekvatnosti kapitala, pošto on uključuje samo kreditni rizik.
Adekvatnost kapitala se u najvećoj mjeri rangira na bazi analize sljedećih faktora:
- mogućnost praćenja rizika banke, nivoa i kvalitet kapitala i ukupnog finansijskog stanja;
- sposobnosti organa upravljanja i rukovođenja da ocijene potrebe za dodatnim kapitalom;
- prirode, trenda i obima problematične aktive, kao i adekvatnosti rezervi za kreditne gubitke, gubitke po poslovima lizinga i druge gubitke;
- strukture bilansa stanja, uključujući prirodu i obim aktive, tržišnog rizika (vezanog prvenstveno za hartije od vrijednosti i devizne stavke), rizika koncentracije, kao i rizika vezanih za netradicionalne aktivnosti;
- izlaganja riziku po vanbilansnim