Na osnovu člana 21. stav 1. Zakona o Narodnoj banci Srbije ("Službeni glasnik RS", br. 72/2003 i 55/2004) i čl. 7. i 87, a u vezi s članom 84. stav 1. Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma ("Službeni glasnik RS", broj 20/2009),
Guverner Narodne banke Srbije donosi

ODLUKU

O SMERNICAMA ZA PROCENU RIZIKA OD PRANjA NOVCA I FINANSIRANjA TERORIZMA

(Objavljena u "Sl. glasniku RS", br. 46 od 19. juna 2009, 104/09)

1.
Donose se Smernice za procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, koje su sastavni deo ove odluke.
Obveznici u smislu smernica iz stava 1. ove tačke dužni su da svoje unutrašnje akte usklade s tim smernicama u roku od 60 dana od dana stupanja na snagu ove odluke.
2. Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku RS".
O. broj 47
U Beogradu, 17. juna 2009. godine
Guverner Narodne banke Srbije, Radovan Jelašić, s.r.
SMERNICE ZA PROCENU RIZIKA OD PRANjA NOVCA I FINANSIRANjA TERORIZMA
1. Ove smernice se donose radi otklanjanja rizika kome je obveznik izložen a koji može nastati zbog neusklađenosti poslovanja obveznika s propisima, s procedurama obveznika kojima se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, kao i sa standardima poslovanja obveznika, i doprinos su jedinstvenom tumačenju i razumevanju prirode pristupa sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma zasnovanog na proceni rizika od tih pojava.
Osnovni cilj ovih smernica jeste utvrđivanje minimalnog standarda postupanja banaka, društava za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima i davalaca finansijskog lizinga, kao i društava za osiguranje, društava za posredovanje u osiguranju, društava za zastupanje u osiguranju i zastupnika u osiguranju a koji imaju dozvolu za obavljanje poslova životnog osiguranja (u daljem tekstu: obveznik), pri uspostavljanju i unapređenju efikasnog sistema za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, a posebno pri izradi i primeni procedura koje se zasnivaju na analizi i proceni rizika.
2. Rizik od pranja novca ili finansiranja terorizma je rizik da će stranka zloupotrebiti poslovni odnos, transakciju ili proizvod za pranje novca ili finansiranje terorizma.
Pristup sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma koji se zasniva na proceni rizika od tih pojava treba da pođe od pretpostavke da različiti proizvodi koje obveznici nude u svom poslovanju ili transakcije koje se vrše nisu jednako podložni zloupotrebi kad je u pitanju pranje novca i finansiranje terorizma, od čega treba da zavisi i to kolika će im se pažnja posvetiti. Ovaj pristup omogućava pravilniju raspodelu resursa i postizanje boljih rezultata sa istim nivoom angažovanja, odnosno omogućava obvezniku da više pažnje posveti visoko rizičnim strankama.
3. Procena rizika, u smislu ovih smernica, treba da obuhvati najmanje sledeće četiri osnovne vrste rizika: geografski rizik, rizik stranke, rizik transakcije i rizik proizvoda. U slučaju identifikovanja drugih vrsta rizika, a zavisno od specifičnosti poslovanja - obveznik procenom treba da obuhvati i te vrste rizika.
4. Pod geografskim rizikom podrazumeva se rizik koji je posledica geografskog područja na kome je teritorija države porekla stranke, njenog vlasnika odnosno većinskog osnivača, stvarnog vlasnika ili lica koje na drugi način kontroliše poslovanje stranke, odnosno na kome je država porekla lica koje sa strankom obavlja transakciju.
Faktori na osnovu kojih se određuje da li pojedina zemlja ili geografska lokacija nosi viši rizik od pranja novca i finansiranja terorizma uključuju:
1) države prema kojima su Ujedinjene nacije, Savet Evrope, OFAC ili druge međunarodne organizacije primenile sankcije, embargo ili slične mere;
2) države koje su kredibilne institucije (FATF, Savet Evrope i dr.) označile kao one koje ne primenjuju adekvatne mere za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma;
3) države koje su kredibilne institucije označile kao one koje podržavaju ili finansiraju terorističke aktivnosti ili organizacije;
4) države koje su kredibilne institucije (npr. Svetska banka, MMF) označile kao države s visokim stepenom korupcije i kriminala.
Ministar finansija, na osnovu ovlašćenja iz zakona kojim se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma (u daljem tekstu: Zakon) utvrđuje listu država koje primenjuju međunarodne standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma najmanje na nivou standarda Evropske unije (tzv. bela lista), kao i listu država koje uopšte ne primenjuju standarde u ovoj oblasti (tzv. crna lista). Ove liste obveznici koriste radi procene rizika kojima ih može izložiti stranka, vlasnik, odnosno većinski osnivač stranke, stvarni vlasnik stranke ili lice koje na drugi način kontroliše poslovanje stranke i lice koje sa strankom obavlja transakciju, a čije su države porekla na tim listama.
Procena i ocena rizika zavisi i od lokacije obveznika, odnosno njegovih organizacionih jedinica, što znači da će biti različita kod obveznika lociranih u oblasti koju posećuje mnogo turista od onih koji su locirani u ruralnom području, gde se sve stranke i lično poznaju. Povećani rizici mogući su na graničnim prelazima i aerodromima, na mestima gde je velika koncentracija stranaca ili se vrše brojne transakcije sa strancima (npr. sajmovi), u mestima u kojima se nalaze ambasade ili konzulati, u područjima u kojima postoji visok stepen korupcije i kriminala itd.
Povećan rizik od pranja novca i finansiranja terorizma nose i transakcije koje se vrše na ofšor destinacijama.
Stranke iz regiona mogu biti manje rizične od stranaka van regiona, odnosno iz država s kojima nemamo nikakve poslovne odnose.
5. Obveznik samostalno utvrđuje pristup riziku stranke, na osnovu opšteprihvaćenih principa i sopstvenih iskustava. Na veći rizik mogu ukazati aktivnosti koje obavljaju sledeće stranke:
1) stranke koje poslovnu aktivnost ili transakcije obavljaju pod neuobičajenim okolnostima, pod čim se podrazumeva:
- znatna i neočekivana geografska udaljenost između lokacije stranke i organizacione jedinice obveznika u kojoj stranka otvara račun, uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakciju,
- često i neočekivano uspostavljanje, bez ekonomskog opravdanja, poslovnih odnosa slične vrste s više banaka, kao što je otvaranje računa u više banaka, zaključivanje više ugovora o članstvu u dobrovoljnom penzijskom fondu u kraćem periodu (bez obzira na to da li su zaključeni s jednim ili s više društava za upravljanje) ili više ugovora o finansijskom lizingu s više davalaca finansijskog lizinga i sl.,
- česti i neočekivani prenosi, i to bez ekonomski jasnog razloga, sredstava s računa u jednoj banci na račune u drugoj, posebno ako se banke nalaze na različitim geografskim lokacijama, osim ako su u pitanju multinacionalne kompanije koje posluju preko više računa i česti transferi sredstava iz jednog dobrovoljnog penzijskog fonda u drugi,
- insistiranje na uplati većeg procenta učešća u nabavci predmeta lizinga od onog koji je propisan i koji, u skladu sa opštim uslovima svog poslovanja, davalac finansijskog lizinga zahteva pri zaključenju ugovora o finansijskom lizingu,
- izmena ugovora o članstvu u dobrovoljnom penzijskom fondu radi uvećanja iznosa doprinosa,
- učlanjivanje u dobrovoljni penzijski fond, odnosno uplate sredstava na individualni račun lica kod kojih zbog godina starosti ne postoji mogućnost znatnijeg perioda akumulacije,
- raskidanje ugovora o penzijskim planovima i ugovora o članstvu u dobrovoljnom penzijskom fondu ubrzo nakon njihovog zaključivanja, a naročito ako je reč o visokim iznosima doprinosa,
- zahtev da se sredstva akumulirana na individualnom računu člana dobrovoljnog penzijskog fonda isplate na tekući račun trećeg lica, ili na račun lica na teritoriji države u kojoj se ne primenjuju standardi u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma,
- zaključivanje većeg broja polisa kod različitih osiguravajućih društava, posebno u kraćem periodu, česte izmene i otkazivanja ugovora, prihvatanje nepovoljnih uslova u ugovoru o osiguranju, insistiranje na tajnosti transakcije i sl.;
2) stranke kod kojih je, zbog strukture, pravne forme ili složenih i nejasnih odnosa, teško utvrditi identitet njihovih stvarnih vlasnika ili lica koja njima upravljaju, kao što su pre svega:
- fondacije, trastovi ili slična lica stranog prava,
- dobrotvorne i neprofitne nevladine organizacije,
- ofšor pravna lica s nejasnom vlasničkom strukturom i koja nije osnovala kompanija iz zemlje koja primenjuje standarde u oblasti sprečavanja pranja novca i finansiranja terorizma koji su na nivou standarda