Na osnovu člana 48. stav 2. Zakona o zaštiti lica sa mentalnim smetnjama ("Službeni glasnik RS", broj 45/13),
Ministar zdravlja donosi

PRAVILNIK

O BLIŽIM USLOVIMA ZA PRIMENU FIZIČKOG SPUTAVANjA I IZOLACIJE LICA SA MENTALNIM SMETNjAMA KOJA SE NALAZE NA LEČENjU U PSIHIJATRIJSKIM USTANOVAMA

(Objavljen u "Sl. glasniku RS", br. 94 od 30. oktobra 2013)

I. UVODNE ODREDBE

Član 1.

Ovim pravilnikom bliže se uređuju uslovi za primenu fizičkog sputavanja i izolacije lica sa mentalnim smetnjama, koja se nalaze na lečenju u psihijatrijskim ustanovama.

Član 2.

Fizičko sputavanje i izolacija označavaju svaku manuelnu metodu ili svako fizičko ili mehaničko sredstvo, materijal ili opremu prikačenu na licu sa mentalnim smetnjama u psihijatrijskoj ustanovi ili stavljenu u njegovu blizinu koje ono ne može lako da ukloni, a koje mu ograničava slobodu pokreta ili normalni pristup svome telu, i koje nije standardna terapija za njegovo psihičko ili fizičko stanje.

Član 3.

Fizičko sputavanje i izolacija primenjuju se kao:
1) manuelno ograničenje, odnosno momentalni kontakt kojim se lice sa mentalnim smetnjama navodi ili preusmerava od potencijalne opasnosti ili eventualne povrede, i koji traje najduže oko 30 sekundi;
2) fizičko organičenje, odnosno stalno ili produženo korišćenje bilo kojeg dela tela lica sa mentalnim smetnjama u cilju sprečavanja, organičavanja ili potiskivanja pokreta tela ili dela tela nekog drugog lica, i koje traje najduže 30 sekundi i nije refleksno, manuelno ograničeno;
3) mehaničko ograničenje, odnosno korišćenje bilo kojeg sredstva u sprečavanju, ograničenju ili smirivanju pokreta tela lica sa mentalnim smetnjama prvenstveno u cilju kontrole njegovog ponašanja, izuzimajući korišćenje odobrenog mehaničkog ograničenja preporučenog od strane psihijatra za primenu u određenim trenucima i na određenim mestima u terapijske svrhe - za izričito poboljšanje zdravlja i dobrobiti i odobrenog mehaničkog ograničenja od strane psihijatra u cilju pružanja podrške licu sa mentalnim smetnjama da učestvuje u određenim aktivnostima svakodnevnog života: prilikom uzimanja obroka ili u cilju omogućavanja njegovog bezbednog transporta, u skladu sa zakonom;
4) izolacija, odnosno zatvaranje lica sa mentalnim smetnjama samog u sobu, u bilo koje doba dana ili noći, pri čemu to lice ne može da otvori vrata i prozore te sobe iznutra ili zatvaranje tog lica samog u sobu, u bilo koje doba dana ili noći, pri čemu se vrata ili prozori te sobe zaključavaju spolja;
5) zaključavanje ustanove, odnosno "zaključavanja vrata" koje obuhvata redovno zaključavanje spoljašnjih vrata i prozora dok su lica sa mentalnim smetnjama i zaposleni u zgradi, čime se ograničava njihov ulaz i izlaz, odnosno zaključavanje vrata i prozora, čime se lice sa mentalnim smetnjama ograničava na kretanje u određenom delu zgrade ili prostora. Zaključavanje ustanove tokom noći radi bezbednosti, ne smatra se ograničenjem.

Član 4.

Fizičko sputavanje i izolacija lica sa mentalnim smetnjama u psihijatrijskim ustanovama ne mogu se koristi kao sredstvo prinude, disciplinovanja, komfora ili uzvraćanja tog lica, koje svojim ponašanjem ometa druga lica.

Član 5.

Fizičko sputavanje i izolacija mogu se primeniti samo pod sledećim uslovima:
1) da nisu ponižavajući ili degradirajući;
2) da ne podrazumevaju zastrašivanje ili uslovljavanje;
3) da ne podrazumevaju uskraćivanje pristupa osnovnoj podršci ili sprečavanje lica sa mentalnim smetnjama da zadovolji svoje osnovne potrebe kao što su uskraćivanje pristupa hrani, ličnim stvarima, kontakta sa drugima licima ili uobičajene rutine, odnosno željenog načina komunikacije;
4) da ne podrazumevaju neopravdano zatvaranje, uključujući neovlašćenu izmenu opreme neophodne za kretanje tog lica;
5) da ne podstiču napad ili zloupotrebu ili bilo koji postupak kojim se nanosi fizički bol licu sa mentalnim smetnjama ili izazivaju ozbiljnu mentalnu uznemirenost;
6) da ne podrazumevaju neovlašćenu primenu lekova.

Član 6.

Fizičko sputavanje i izolacija koriste se samo u hitnim situacijama i samo u cilju osiguravanja fizičke bezbednosti lica sa mentalnim smetnjama ili nekog drugog lica i pod uslovom da su prethodno iscrpljene sve manje restriktivne intervencije koje su se pokazale kao nedelotvorne.

Član 7.

Mere fizičkog sputavanja i izolacije ne koriste se u cilju rutinske kontrole ponašanja lica sa mentalnim smetnjama ili zbog verbalnog vređanja zdravstvenih radnika, zdravstvenih saradnika ili drugih lica, ukoliko to lice ne predstavlja direktnu opasnost po njihov telesni integritet.

Član 8.

Mere fizičkog sputavanja i izolacije se koristite isključivo u najboljem interesu lica sa mentalnim smetnjama i to samo onda kada ono predstavlja neposrednu opasnost od ozbiljnog samopovređivanja ili povređivanja nekog drugog lica.

Član 9.

Mere fizičkog sputavanja i izolacije ne mogu se produžavati i trajati duže od vremena koje je neophodno da se otkloni opasnost i osigura fizička bezbednost lica sa mentalnim smetnjama ili nekog drugog lica.

Član 10.

Odluku o primeni mera fizičkog sputavanja i izolacije donosi nadležni psihijatar u psihijatrijskoj ustanovi.
Mere fizičkog sputavanja ili izolacije primenjuju se isključivo od strane posebno za to stručno obučenih zdravstvenih radnika i zasnivaju se isključivo na etičkim i pravnim okvirima.

Član 11.

Primena mera fizičkog sputavanja i izolacije se razmatra u svakom pojedinačnom slučaju da bi se odabrala ona mera koja najbolje odgovara potrebama konkretno određenog lica sa mentalnim smetnjama.

Član 12.

Psihijatrijska ustanova je dužna da vodi evidenciju u skladu sa zakonom kojim se uređuje medicinska evidencija i dokumentacija i da odredi način izveštavanja o svim incidentnim ponašanjima zbog kojih dolazi do primene fizičke ili mehaničke intervencije a koja za posledicu imaju donošenje odluke o primeni fizičkog sputavanja i izolacije lica sa mentalnim smetnjama.

Član 13.

Psihijatrijska ustanova je dužna da obezbedi i uspostavi poseban sistem praćenja i analize primene procedura koje se odnose na fizičko sputavanje i izolaciju.

Član 14.

Pre neposredne primene mera fizičkog sputavanja i izolacije nadležni psihijatar će licu sa mentalnim smetnjama, na način koji je njemu razumljiv predočiti razloge za njenu primenu, pretpostavljenu dužinu trajanja i okolnosti koje će uticati i dovesti do njenog prestanka.
Izuzetno, nadležni psihijatar neće postupiti na način predviđen u stavu 1. ovog člana, samo u slučajevima kada bi to uticalo na pogoršanje mentalnog zdravlja lica sa mentalnim smetnjama, njegove dobrobiti ili na pogoršanje njegovog emocionalnog stanja.

Član 15.

Pre primene mera fizičkog sputavanja i izolacije nadležni psihijatar je dužan da razmotri i pokuša primenu manje restriktinih mera i da u medicinskoj evidenciji i dokumentaciji upiše da je pokušao primenu tih mera.

Član 16.

Zdravstveni radnici, koji primenjuju mere fizičkog sputavanja i izolacije lica sa mentalnim smetnjama, dužni su da preduzmu sve medicinske mere kako bi se fizičko sputavanje i izolacija okončali što je moguće pre.

Član 17.

Zdravstveni radnici dužni su da lice sa mentalnim smetnjama oslobode od primenjene mere fizičkog sputavanja i izolacije odmah nakon što nadležni psihijatar utvrdi da to lice više ne predstavlja opasnost po sebe ili drugo lice.

Član 18.

Psihijatrijska ustanova dužna je da zakonskog zastupnika lica sa mentalnim smetnjama odmah obavesti o primeni mere fizičkog sputavanja i izolacije.

II. FIZIČKO SPUTAVANjE

Član 19.

Mere fizičkog sputavanja lica sa mentalnim smetnjama su manuelno ograničenje, fizičko organičenje i mehaničko ograničenje.
Merom fizičkog sputavanja, u smislu odredaba ovog pravilnika, ne smatra se korišćenje bočnih stranica ili ograda na krevetu radi sprečavanja lica sa mentalnim smetnjama da padne ili sklizne sa svog kreveta.

Član 20.

Mere fizičkog sputavanja lica sa mentalnim smetnjama, imajući u vidu rizik od mogućih povreda, primenjuju se pod uslovom da se:
1) lice sa mentalnim smetnjama ne dovodi u položaj licem okrenutim na dole vezivanjem nogu i ruku;
2) ne primenjuju mere fizičkog ili mehaničkog sputavanja koje ometaju rad njegovih organa za