Na osnovu člana 73. stav 5, člana 74. stav 3. i člana 81. stav 4. Zakona o hemikalijama ("Službeni glasnik RS", broj 36/09), i tačke 8. stav 5. podtačke 11) Odluke o osnivanju Agencije za hemikalije ("Službeni glasnik RS", broj 78/09),
Upravni odbor Agencije za hemikalije na sednici održanoj 21. maja 2010. godine, doneo je

PRAVILNIK

O DETERGENTIMA

(Objavljen u "Sl. glasniku RS", br. 40 od 11. juna 2010, 5/12)

I. OSNOVNE ODREDBE

Član 1.

Ovim pravilnikom propisuju se kriterijumi i metode ispitivanja biorazgradljivosti surfaktanta, sadržina tehničkog dosijea o surfaktantu, specifičan način obeležavanja detergenta, sadržaj Liste o sastavu detergenta, kao i podaci iz tog lista koje treba učiniti dostupnim javnosti.

Član 2.

Pojedini izrazi upotrebljeni u ovom pravilniku imaju sledeće značenje:
1) analitički reagens (Analytical grade reagent - AR) jeste reagens sa visokim ili dovoljnim stepenom čistoće koja je potrebna za izvođenje analitičke metode;
2) detergent za industrijske ili profesionalne svrhe jeste detergent koji koristi samo stručno osposobljeno osoblje, a koji se ne koristi u domaćinstvu;
3) pomoćne smeše za pranje jesu:
- pomoćno sredstvo za pranje - sredstvo namenjeno za pretpranje, ispiranje ili izbeljivanje odeće, veša iz domaćinstva, itd.;
- omekšivač za veš - sredstvo namenjeno za promenu osećaja pri dodiru tkanine koje se koristi u završnim procesima pranja tkanine;
- smeša za čišćenje - sredstvo namenjeno za čišćenje u domaćinstvu i za druga čišćenja površina (npr.: materijala, proizvoda, mašina, mehaničkih alata, prevoznih sredstava i prateće opreme, instrumenata, aparatura, itd.);
- ostala sredstva za čišćenje i pranje - sredstva namenjena za sve druge procese pranja i čišćenja;
4) sastojak detergenta jeste svaka hemijska supstanca, sintetičkog ili prirodnog porekla namenjena za umešavanje u detergent;
5) inheretna biorazgradljivost jeste razgradnja surfaktanta upotrebom pred-adaptiranog inokuluma u periodu dužem od 28 dana do razgradnje 60% molekula surfaktanta na ugljen dioksid, vodu i mineralne soli (mineralizacija).

Član 3.

Na surfaktant koji je aktivna supstanca u skladu sa zakonom kojim se uređuju biocidni proizvodi i koji se koristi kao dezinficijens, a koji je upisan u Listu I - Lista aktivnih supstanci ili Listu Ia - Lista aktivnih supstanci sadržanih u biocidnom proizvodu manjeg rizika, odnosno ako je za biocidni proizvod koji sadrži taj surfaktant izdat akt kojim se odobrava njegovo stavljanje u promet, ne primenjuju se metode ispitivanja biorazgradljivosti surfaktanta iz člana 4. ovog pravilnika.
Na surfaktant iz stava 1. ovog člana ne primenjuju se odredbe iz čl. 5. do 17. ovog pravilnika.

Kriterijumi i metode ispitivanja biorazgradljivosti surfaktanta

Član 4.

Surfaktant ispunjava kriterijum potpune aerobne biorazgradljivosti (mineralizacija) ukoliko dejstvom mikroorganizama u periodu od 28 dana dođe do potpune razgradnje 60% molekula na: ugljendioksid, vodu i mineralne soli.
Surfaktant ispunjava kriterijum primarne biorazgradljivosti ako dejstvom mikroorganizama dođe do strukturne promene 80% molekula u periodu od 3 sata, pri čemu surfaktant gubi površinski aktivno svojstvo.
Biorazgradljivost surfaktanta određuje se metodama datim u Prilogu I koji je odštampan uz ovaj pravilnik i čini njegov sastavni deo.

Sadržina tehničkog dosijea o surfaktantu

Član 5.

Tehnički dosije o surfaktantu sadrži podatke potrebne za izdavanje odobrenja za korišćenje surfaktanta koji ne ispunjava uslove potpune aerobne biorazgradljivosti.
Tehnički dosije o surfaktantu sadrži sledeće delove:
1. Identitet surfaktanta;
2. Rezultati ispitivanja biorazgradljivosti surfaktanta;
3. Informacije o surfaktantu;
4. Količine surfaktanta koje se koriste u detergentima;
5. Predviđeni načini korišćenja;
6. Potencijalno teško razgradljivi metaboliti;
7. Rezultati dodatnih ispitivanja;
8. Predlog procene rizika surfaktanta.

Član 6.

Deo tehničkog dosijea o identitetu surfaktanta sadrži: naziv surfaktanta, hemijski naziv i/ili naziv po IUPAC nomenklaturi, trgovačko ime, sinonim, CAS broj i EC broj (ako je dostupan), podatke koji se odnose na molekulsku i strukturnu formulu kao i podatke o sastavu surfaktanta.

Član 7.

Deo tehničkog dosijea o rezultatima ispitivanja biorazgradljivosti surfaktanta sadrži podatke o potpunoj aerobnoj ili primarnoj biorazgradljivosti, o stepenu biorazgradljivosti koji je dobijen ispitivanjem, korišćenom inokulumu, sadržaju surfaktanta koji je korišćen u metodi ispitivanja, nazivu metode kojom je ispitivana biorazgradljivost i nazivu referentne laboratorije koja je vršila ispitivanja.

Član 8.

Deo tehničkog dosijea o informacijama o surfaktantu sadrži fizičko-hemijska svojstva od kojih treba navesti: agregatno stanje, tačku topljenja, tačku ključanja, relativnu gustinu, koeficijent raspodele oktanol/voda, kritičnu micelarnu koncentraciju, rastvorljivost u vodi i rN vrednost.

Član 9.

Deo tehničkog dosijea o količinama surfaktanta koje se koriste u detergentima sadrži podatke o količini surfaktanta sadržanog u svakoj vrsti detergenta ili pomoćnog sredstva za čišćenje u kojima se taj surfaktant koristi.

Član 10.

Deo tehničkog dosijea o predviđenim načinima korišćenja sadrži podatke na osnovu kojih se vrši procena uticaja korišćenja tog surfaktanta u detergentima na životnu sredinu, podatke o socio-ekonomskoj opravdanosti korišćenja surfaktanta, o uslovima korišćenja (scenario ispuštanja), o ukupno korišćenim količinama surfaktanta, o dostupnosti i primenljivosti alternativnog rešenja uzimajući u obzir njegov radni i ekonomski učinak i procenu bitnih podataka o životnoj sredini.

Član 11.

Deo tehničkog dosijea o podacima koji se odnose na potencijalno teško razgradljive metabolite koji nastaju biorazgradnjom surfaktanta, sadrži podatke o toksičnosti tih metabolita.
Ako identitet metabolita iz stava 1. ovog člana nije moguće utvrditi, dostavljaju se dodatni podaci o likvoru koji nastaje pri biorazgradnji i to fizičko-hemijska svojstva likvora (rastvorljivost u vodi, koeficijent raspodele oktanol: voda (Log Po/nj) itd.) i ostali podaci do kojih se došlo tokom ispitivanja, kao i nazivi analitičkih metoda korišćenih pri ovim ispitivanjima.

Član 12.

Ispitivanja koja se vrše za dobijanje podataka za tehnički dosije iz člana 11. ovog pravilnika, vrše se prema postupku postepenog sprovođenja ispitivanja, kojim se obezbeđuje maksimalno korišćenje in-vitro metoda i drugih metoda kojima se ne vrše ispitivanja na životinjama.

Član 13.

Kada se na osnovu rezultata ispitivanja iz člana 7. ovog pravilnika dokaže da surfaktant ispunjava kriterijume primarne biorazgradljivosti, moraju se uraditi dodatna ispitivanja za taj surfaktant.

Član 14.

Deo tehničkog dosijea o dodatnim ispitivanjima sadrži rezultate ispitivanja:
1. inherentne biorazgradljivosti;
2. biorazgradljivosti surfaktanta metodom simulacije aktivnog mulja,
3. toksičnosti likvora koji nastaje pri biorazgradnji ispitivanog surfaktanta.
Rezultati ispitivanja iz stava 2. tačke 1. ovog člana sadrže i podatke o pred-adaptiranom inokulumu.

Član 15.

Za određivanje inherentne biorazgradljivosti primenjuje se najmanje jedna od navedenih metoda:
- Metoda S.12. - Procena potpune aerobne biorazgradljivosti organskih jedinjenja u vodenoj sredini - Modifikovana semikontinualna metoda sa aktivnim muljem (SCAS) metoda - SRPS EN ISO 9887
- Metoda S.9. - Zahn-Njellens metoda - Procena potpune aerobne biorazgradljivosti organskih jedinjenja u vodenoj sredini - SRPS EN ISO 9888 - Statička proba
Ako rezultati ispitivanja inherentne biorazgradljivosti dokažu da ispitivani surfaktant ne postiže 60% razgradljivosti molekula, to ukazuje na potencijalnu perzistentnost surfaktanta.

Član 16.

Za određivanje biorazgradljivosti metodom simulacije aktivnog mulja primenjuje se Metoda S.10. - SRPS ISO 11733.
Ako se rezultatima ispitivanja biorazgradljivosti metodom simulacije aktivnog mulja dokaže potencijalno oslobađanje metabolita pri obradi otpadne vode, podnosilac zahteva dužan je da izvrši dodatnu procenu rizika.

Član 17.

Rezultati ispitivanja toksičnosti likvora koji nastaje pri biorazgradnji sadrži podatke o hemijskim i fizičkim svojstvima, o efektima na organizme i podatke o različitim vrstama razgradnje.
Podaci o hemijskim i fizičkim svojstvima sadrže:
- identitet metabolita i analitička metoda kojom je utvrđen;
- glavna fizičko-hemijska svojstva (rastvorljivost u vodi, koeficijent raspodele oktanol: voda (Log Po/nj) itd.).
Podaci o efektima na organizme dobijaju se korišćenjem sledećih metoda:
- Metoda S.1. - za efekte na ribe;
- Metoda S.2. - za efekte na dafnije;
- Metoda S.3. - za efekte na alge;
- Metoda S.11. - za efekte na bakterije.
Podaci o biotičkoj razgradnji dobijaju se korišćenjem Metode S. 5., a podaci o abiotičkoj razgradnji dobijaju se korišćenjem Metode S.7. pri čemu se mora uzeti u obzir potencijal metabolita za biokoncentraciju kao i njihova raspodela u sedimentu.
Metode iz st. 3 i 4. ovog člana date su u propisu kojim se uređuju metode ispitivanja svojstava hemikalija.

Način obeležavanja detergenta

Član 18.

Na etiketi odnosno ambalaži detergenta namenjenog za opštu upotrebu moraju se nalaziti pored elemenata obeležavanja koji su u skladu sa propisima o klasifikaciji, pakovanju i obeležavanju supstanci i smeša, i vidljivo, neizbrisivo i na srpskom jeziku i sledeći podaci:
1) naziv i trgovačko ime detergenta;
2) naziv ili zaštićeni znak, puna adresa i telefonski broj