Na osnovu člana 56. stav 2. Zakona o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti ("Službeni glasnik RS", broj 36/09), i tačke 8. stav 5. podtačka 5) Odluke o osnivanju Agencije za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije ("Službeni glasnik RS", broj 76/09),
Upravni odbor Agencije za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije donosi

PRAVILNIK

O MONITORINGU RADIOAKTIVNOSTI

(Objavljen u "Sl. glasniku RS", br. 97 od 21. decembra 2011)

Član 1.

Ovim pravilnikom se uređuju način i uslovi sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini i u životnoj sredini u okolini nuklearnog objekta.

Član 2.

Navedeni izrazi, u smislu ovog pravilnika, imaju sledeće značenje:
1. radioaktivni efluenti su gasovi, pare, aerosoli, tečnosti i dr. ispušteni iz nuklearnog objekta pri normalnom režimu rada ili u slučaju vanrednog događaja, a koji sadrže radionuklide nastale u njemu;
2. emisija je ispuštanje radioaktivnih efluenata iz nuklearnog objekta u određenom periodu. Podaci o emisiji, koji se utvrđuju na mestu ispuštanja, sastoje se od podataka o aktivnostima svih značajnih radionuklida sadržanih u efluentima u tom periodu;
3. sadržaj radionuklida u životnoj sredini su pojedinačne specifične aktivnosti (Blj kg-1, Blj m-3, Blj l-1, Blj m-2) svih značajnih radionuklida u određenim sredinama, na određenim lokacijama u životnoj sredini, koje su prouzrokovane emisijom;
4. kritična grupa stanovnika je reprezentativna grupa stanovnika na određenoj lokaciji u okolini nuklearnog objekta za koje je procenjeno da mogu biti izloženi jonizujućem zračenju usled rada nuklearnog objekta, a određuje se primenom matematičkog modela;
5. autorizovana granična doza zračenja je granična vrednost efektivne doze za pojedinca ili za kritičnu grupu stanovnika, koju su prihvatili nadležni organi kao optimalnu za pojedini nuklearni objekat, a koja je po pravilu niža od granice efektivne doze propisane za pojedince iz stanovništva;
6. okolina nuklearnog objekta je područje koje počinje od fizičke granice nuklearnog objekta i prostire se do udaljenosti određene izveštajem o nuklearnoj sigurnosti za svaki nuklearni objekat;
7. merna metoda je opšti opis logičkog sleda operacija koje se koriste pri merenju;
8. specifične metode određivanja sadržaja radionuklida podrazumevaju merenja aktivnosti propisno etaloniranim alfa, beta i gama brojačima, odnosno odgovarajuće etaloniranim spektrometrima, uzoraka koji su prethodno pripremljeni, radiohemijskom ili drugom standardnom metodom;
9. nespecifične metode merenja su metode na osnovu kojih se određuje ukupna alfa, beta ili gama aktivnost ispitivanog uzorka;
10. uzorak, zbirni uzorak je reprezentativni deo vazduha, vode, zemljišta ili drugog materijala koji se, radi analize, uzima na mernom mestu u određenom vremenskom intervalu i na način određen ovim pravilnikom. Uzorci mogu biti trenutni i zbirni. Trenutni uzorak je uzorak jednokratno uzet od materijala koji se analizira. Zbirni uzorak je uzorak uzet u poznatom vremenskom intervalu ili skup pojedinačnih uzoraka koji su uzeti u poznatom vremenskom intervalu;
11. uzorkovanje je proces uzimanja uzorka;
12. bioindikatori su biljni ili životinjski organizmi koji u posmatranoj životnoj sredini koncentruju određene hemijske elemente ili jedinjenja i reaguju na promene njihovih koncentracija u životnoj sredini,
Ostali izrazi koji se koriste u ovom Pravilniku imaju značenja utvrđena u članu 3. Zakona o zaštiti od jonizujućeg zračenja i o nuklearnoj sigurnosti.

Član 3.

Sistematsko ispitivanje radoaktivnosti u životnoj sredini (u daljem tekstu: monitoring radioaktivnosti) izvodi se tako da se uzmu u obzir svi mogući putevi izlaganja stanovništva jonizujućim zračenjima, koje nastaje zbog spoljašnjeg ozračivanja, inhalacije i ingestije.
Monitoring radioaktivnosti obuhvata merenja koncentracije radionuklida koji značajno doprinose dozi, radi procene nivoa i kontrole izlaganja stanovništva jonizujućim zračenjima.
Merenja u okviru monitoringa radioaktivnosti vrše se tako, da je omogućeno praćenje promena radioaktivne kontaminacije životne sredine i spoljašnjeg zračenja sa vremenom.
U okviru monitoringa radioaktivnosti sakupljaju se podaci koji su potrebni za interpretaciju rezultata merenja radioaktivnosti i procenu doze, kao što su podaci o količini padavina i drugi meteorološki podaci o protoku tekuće vode, količini distribuirane vode za piće i drugo.
Rezultati monitoringa radioaktivnosti moraju biti vrednovani i pripremljeni tako da se mogu upotrebiti za procenu izloženosti stanovništva jonizujućim zračenjima iz životne sredine, za praćenje promena izloženosti stanovništva jonizujućim zračenjima iz životne sredine i za donošenje odluka o potrebi preduzimanja mera zaštite u slučaju povećanja radioaktivnosti u životnoj sredini.

Član 4.

Određivanje sadržaja radionuklida u uzorcima iz životne sredine vrši se metodom gamaspektrometrije i specifičnim metodama.
Samo, za merenja prilikom intervencije u slučaju akcidenta ili u slučaju kada je poznat radioizotopski sastav koji se, pri tome, ne menja sa vremenom, dozvoljeno je korišćenje nespecifičnih metoda i metoda gamaspektrometrije niske rezolucije.
Pojedine vrste merenja, kao što je merenje nivoa spoljašnjeg zračenja se vrše automatskim mernim sistemima.

Član 5.

Sakupljanje i priprema uzoraka obavlja se tako da se gubitak radionuklida prilikom sakupljanja i pripreme uzorka svede na najmanju moguću meru.
Priprema i merenje pojedinačnih uzoraka obavlja se u što kraćem roku nakon uzorkovanja, kako bi se odredilo prisustvo kratkoživećih radionuklida i omogućilo pravovremeno sprovođenje odgovarajućih mera u slučaju povećane radioaktivnosti.
Kod pripreme zbirnih uzoraka, priprema delova zbirnog uzorka vrši se u što kraćem roku nakon uzorkovanja, a merenje zbirnog uzorka neposredno nakon pripreme poslednjeg dela uzorka.
U slučaju monitoringa u vanrednim situacijama, period uzorkovanja je kraći od perioda uzorkovanja u redovnim situacijama i prilagođen je razmerama akcidenta.
Oprema za merenja mora biti etalonirana. Merenja se obavljaju tako da rezultati budu sledljivi do međunarodno priznatog etalona. Rezultati moraju biti iskazani sa mernom nesigurnošću.

Član 6.

Ispitivanje nivoa spoljašnjeg zračenja se vrši uređajima za neprekidno merenje jačine ambijentalnog ekvivalenta doze i termoluminescentnim dozimetrima, koji su postavljeni na visini od 1 m iznad nekultivisane travnate površine. Rezultati merenja jačine ambijentalnog ekvivalenta doze u životnoj sredini se automatski šalju u sistem pravovremene najave akcidenta.
Izuzetno, ukoliko uređaj za neprekidno merenje jačine ambijentalnog ekvivalenta doze rezultate merenja ne šalje automatski u sistem pravovremene najave akcidenta, pravno lice ovlašćeno za merenja za pravovremenu najavu akcidenta dužno je da podatke o spoljašnjem zračenju dostavlja Agenciji za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije (u daljem tekstu: Agencija) najkasnije do 5. u mesecu za prethodni mesec, a u slučaju vanrednog događaja ili na zahtev Agencije, odmah.
Nadzor nad sistemom pravovremene najave akcidenta ima Agencija. Agencija sakuplja i obrađuje podatke iz sistema za pravovremenu najavu akcidenta.

Član 7.

Sadržaj radionuklida određuje se u uzorcima vazduha, padavina, površinskih voda, zemljišta, biljnih kultura, životnih namirnica, vode za piće, stočne hrane.
Uzorci aerosola uzimaju se kontinuiranim prosisavanjem vazduha kroz filtere