Na osnovu člana 81. Zakona o standardizaciji ("Službeni list SFRJ", br. 37/88 i 23/91), u sporazumu sa saveznim sekretarom za rad, zdravstvo, boračka pitanja i socijalnu politiku, direktor Saveznog zavoda za standardizaciju propisuje

PRAVILNIK

O TEHNIČKIM NORMATIVIMA ZA DIZALICE

(Objavljen u "Sl. listu SFRJ", br. 65/91)

I. OSNOVNE ODREDBE

Član 1.

Ovim pravilnikom propisuju se:
1) tehnički uslovi i zahtevi koji moraju biti ispunjeni pri projektovanju, proizvodnji, montaži, rukovanju i održavanju dizalica;
2) tehnički uslovi i zahtevi koji moraju biti ispunjeni pri projektovanju i proizvodnji mehanizama, sklopova i delova dizalica;
3) tehnički uslovi i zahtevi koji moraju biti ispunjeni pri ugradnji ostale opreme za dizalice;
4) postupak, način i intervali obaveznih pregleda i ispitivanja dizalica;
5) tehnički uslovi za korišćenje dizalica;
6) tehnička dokumentacija dizalice.
Pod dizalicom, u smislu ovog pravilnika, podrazumeva se mašina povremenog dejstva namenjena za podizanje, spuštanje i premeštanje tereta u prostoru obešenog o kuku ili pridržavanog nekim drugim sredstvom za prihvatanje tereta.

Član 2.

Odredbe ovog pravilnika primenjuju se na sledeće vrste dizalica:
1) mosne dizalice svih tipova;
2) portalne i poluportalne dizalice i njihove kombinacije sa obrtnim postoljima i pokretnim krakovima (fabričke, lučke, pristanišne, brodogradilišne i dr.);
3) pokretne i nepokretne konzolne dizalice (radioničke, građevinske, lučke i dr.);
4) pokretne i nepokretne dizalice sa tornjem i stubom, obrtnim postoljem i pokretnim krakom (lučke i brodogradilišne toranjske dizalice, građevinske i montažne stubne dizalice, igle i dr.);
5) mobilne (samohodne) dizalice sa obrtnim ili čvrstim postoljem, sa okretnim i nagibnim krakom (dizalice na vozilima sa pneumaticima ili gusenicama, šinskim vozilima i slično);
6) sve ostale dizalice koje rade pomoću čeličnog užeta, lanca ili nekog drugog elementa za podizanje tereta, a po konstrukciji su kombinacija raznih tipova dizalica (kabl-dizalice, striper-dizalice, klešne, uložne, međustažne, kontejnerske i slično);
7) koturače i vitla svih tipova koji su podešeni za rad sa čeličnim užetom ili lancem i koji se koriste kao samostalni uređaji, odnosno u sastavu drugih pokretnih uređaja za dizanje, spuštanje i prenošenje tereta.
Odredbe ovog pravilnika odnose se i na sva pomoćna noseća sredstva dizalice (korpe, traverze, grabilice, kuke i na razne naprave od užadi i lanaca koje služe za nošenje i vezivanje tereta i slično).

Član 3.

Podaci neophodni za projektovanje, konstruisanje i izradu dizalica vanserijske proizvodnje određeni su Upitnim listom za dizalice, prema jugoslovenskom standardu za dizalice.

Član 4.

Ako se na dizalicama nalaze ugrađeni ili postavljeni sudovi pod pritiskom vazduha ili gasa, takvi sudovi moraju odgovarati propisima o tehničkim normativima za izradu i upotrebu pokretnih zatvorenih sudova za komprimovane tečne i pod pritiskom rastvorene gasove.
Parni kotlovi i ugradnja parnih kotlova u dizalice moraju odgovarati propisima o tehničkim normativima za izradu i upotrebu parnih kotlova, parnih sudova, pregrejača pare i zagrejača vode.

Član 5.

Brzina kretanja voznog vitla i dizalice pri upravljanju sa poda ne sme biti veća od 32m/minako je komanda vezana za vozno vitlo, odnosno veća od 50m/minako komanda nije vezana za vozno vitlo. Ova odredba se ne odnosi na dizalice kojima se upravlja sa pulta pomoću daljinske komande niti na dizalice kod kojih dizaličar pri kretanju mosta ili voznog vitla stoji u mestu.
Kod dizalica predviđenih za montažne i druge radove koji zahtevaju posebnu tačnost i pažnju pri spuštanju tereta, mogu se, po potrebi, predvideti manje brzine dizanja, odnosno spuštanja zahvatnog sredstva i prenošenje tereta, odnosno obrtanja kraka (pomoću dvobrzinskih motora i sl.).

Član 6.

Električni uređaji (elektromotori, prekidači, sklopke, kontroleri i dr.) dizalice na električni pogon predviđene za rad u prostoriji u kojoj nastaju eksplozivne smeše gasova, para ili zapaljive prašine moraju biti protiveksplozivno zaštićeni prema jugoslovenskim standardima za konstrukciju, izradu i ispitivanje električnih uređaja za rad u atmosferi eksplozivnih smeša.
Mehanički elementi dizalica predviđenih za rad u prostoriji u kojoj nastaju eksplozivne smeše gasova, para ili zapaljive prašine moraju onemogućiti nastajanje iskre u toku rada dizalice. Svi elementi koji u toku rada dolaze u međusobni kontakt moraju da budu izrađeni od materijala koji ne izazivaju varnice.
Dizalice iz st. 1. i 2. ovog člana moraju imati odbojnike izgrađene od tvrde gume.

Član 7.

Dizalica mora na vidnom mestu imati fabričku tablicu koja sadrži sledeće podatke:
1) naziv i sedište ili registrovani znak proizvođača;
2) vrstu dizalice sa oznakom tipa (samo ako se radi o serijskoj proizvodnji);
3) nosivost, u tonama;
4) fabrički broj;
5) godinu izrade
6) pogonsku klasu dizalice.

Član 8.

Rekonstrukcija dizalice dozvoljena je samo po prethodno izrađenom projektu iz koga se vidi da rekonstrukcijom neće biti ugrožena sigurnost rada dizalice.
Postavljanje teže dizalice ili više dizalica na postojeću stazu dizalice (nadzemnu ili prizemnu) dozvoljeno je samo po prethodno izrađenom projektu iz kog se vidi da stabilnost, odnosno sigurnost rada dizalice, kao i sigurnost i stabilnost nosećih delova hale i drugih objekata neće biti ugroženi povećanjem tereta.

Član 9.

Kvalitet noseće metalne konstrukcije i delova mehanizama dizalica od metala ili legura mora biti u skladu sa odredbama odgovarajućih jugoslovenskih standarda.
Proizvođač dizalice mora pribaviti dokaz o kvalitetu materijala ugrađenog u noseće metalne konstrukcije.

Član 10.

Pod manevarskim prostorom dizalice, u smislu ovog pravilnika, podrazumeva se prostor koji je ograničen gabaritom dizalice pri njenom kretanju u polju delovanja sa sredstvom za prihvatanje tereta u krajnjem gornjem položaju.
Pod manipulacionim prostorom dizalice, u smislu ovog pravilnika, podrazumeva se prostor koji je ograničen najvišim i najnižim položajem sredstva za prihvatanje tereta, krajnjim bočnim položajem zahvatnog sredstva u polju delovanja dizalice, kao i njihovim krajnjim položajima na krajevima dizalične staze.
U manevarskom prostoru dizalice i u slobodnom prostoru oko dizalice ne smeju se nalaziti niti u njih zadirati delovi stacioniranih objekata.
Slobodan prostor oko dizalice određen je odgovarajućim jugoslovenskim standardom.
Dizalica iz jednog nivoa ne sme zadirati u manevarski prostor dizalice i slobodni prostor oko dizalice iz drugog nivoa. Pri radu dizalice na višem nivou iz njenog manipulacionog prostora mora se uklonisti svaka dizalica sa nižeg nivoa.

1. Projektovanje dizalica

Član 11.

Pri projektovanju dizalica moraju se uzeti u obzir uslovi u kojima će dizalica raditi (temperatura okoline, prašina, vlažnost, prisustvo opasnih gasova i dr.).
Pri projektovanju dizalica se mora svrstati u pogonsku klasu prema jugoslovenskom standardu za dizalice.

Član 12.

Ako na dizalici postoje dva ili više mehanizama dizanja ili voznih vitala, a nosivost konstrukcije je određena zbirom pojedinih nosivosti nazivna nosivost označava se saQ1+Q2+...
Ako na dizalici postoje dva ili više mehanizama za dizanje ili voznih vitala, a nosivost konstrukcije je određena najvećom nosivošću, nazivna nosivost označava se saQ1/Q2/...
Ako na dizalici postoje dva ili više jednakih voznih vitala ili mehanizama dizalica, a naznačena nosivost konstrukcije određena je umnoškom broja voznih vitala ili mehanizama dizanja i najveće nosivosti pojedinog voznog vitla ili mehanizama dizanja, nazivna nosivost označava se san x (Q1+Q2...)ilin x (Q1/Q2...).
Kod dizalice sa krakom (strelom) pored nazivne nosivosti mora biti označen i dohvat tako da se ova dizalica označava: nosivost u tonama puta dohvat u metrima(Q x L).

Član 13.

Nazivna nosivost, visina dizanja, radna brzina, raspon dizalica i rasponi dvovisinskih voznih vitala određuju se prema tehnološkim zahtevima