ZAKON

O ODGOVORNOSTI ZA KRŠENjE LjUDSKIH PRAVA

(Objavljen u "Sl. glasniku RS", br. 58 od 3. juna 2003; 61/03)

I. OPŠTE ODREDBE

Predmet zakona

Član 1.

Ovim zakonom se uređuju, odnosno određuju:
- oblici i vidovi kršenja ljudskih prava kao osnov za ispitivanje odgovornosti;
- lica prema kojima se sprovodi postupak ispitivanja odgovornosti za kršenje ljudskih prava;
- načela i pravila postupka ispitivanja odgovornosti za kršenje ljudskih prava;
- sastav, nadležnost i postupak nadležnih organa, i
- mere koje se izriču licima za koja je utvrđeno da su kršila ljudska prava.

Odgovornost za kršenje ljudskih prava

Član 2.

Odgovornost za kršenje ljudskih prava (u daljem tekstu: lustracija) označava postupak ispitivanja i utvrđivanja kršenja ljudskih prava određenih ovim zakonom, utvrđivanja pojedinačne odgovornosti za kršenje ljudskih prava i izricanje mera zbog utvrđenih kršenja ljudskih prava.

Ljudska prava u smislu ovog zakona

Član 3.

(1) Ljudska prava u smislu ovog zakona jesu prava predviđena Međunarodnim paktom o građanskim i političkim pravima, koji je potpisala i ratifikovala Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija, prava i slobode čoveka i građanina predviđena Ustavom Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz 1974. godine, Ustavom Savezne Republike Jugoslavije iz 1992. godine i Ustavom Republike Srbije iz 1990. godine.

Vremensko važenje ovog zakona

Član 4.

Odredbe ovog zakona primenjuju se na sva kršenja ljudskih prava izvršena posle 23.III1976. godine, kao dana stupanja na snagu Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima, pod uslovima određenim ovim zakonom.

II. OBLICI I VIDOVI KRŠENjA LjUDSKIH PRAVA KAO OSNOV ODGOVORNOSTI

Opšti oblik kršenja ljudskih prava

Član 5.

Kršenje ljudskih prava u smislu ovog zakona jeste svaka radnja lica određenog ovim zakonom preduzeta u vršenju dužnosti, odnosno zadatka, koja:
1. predstavlja krivično delo ili drugo kažnjivo delo za koje se goni po službenoj dužnosti, a za koje je nastupila zastarelost krivičnog ili drugog kaznenog gonjenja, u čijem je izvršenju lice određeno ovim zakonom učestvovalo kao izvršilac, podstrekač, saučesnik, pomagač, organizator zločinačkog udruženja ili čije izvršenje nije sprečio u skladu sa svojim zakonskim ovlašćenjem;
2. ima za cilj da se neko lice liši prava koje mu po zakonu pripada ili da mu se oteža ostvarivanje takvog prava ili da se nekom licu omogući da stekne neko pravo ili korist koji mu po zakonu ne pripadaju; ili
3. ima za cilj da utiče na državni organ, organizaciju, preduzeće ili drugo pravno lice da donese odluku ili preduzme radnju kojom se građani dovode u neravnopravan položaj.

Posebni oblici kršenja ljudskih prava vređanjem prava na privatnost

Član 6.

(1) Kršenje ljudskih prava u smislu ovog zakona jeste i svaka radnja lica određenog ovim zakonom, kojom se vređa pravo na privatnost drugog lica, a koja je preduzeta s ciljem da se dođe do informacija koje se tiču toga lica ili su u njegovom posedu, da bi se te informacije dostavile Bezbednosno-informativnoj agenciji ili ranijoj odnosno drugoj odgovarajućoj službi.
(2) Kršenje ljudskih prava postoji i kada je radnja iz stava 1. ovog člana izvršena po naređenju pretpostavljenog, kao i kada nije bila protivpravna prema unutrašnjim propisima koji su važili u vreme njenog izvršenja, ali je bila protivna odredbama Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima.

Posebni oblici kršenja ljudskih prava povredom pravne jednakosti

Član 7.

(1) Kršenje ljudskih prava u smislu ovog zakona jeste i svaka radnja lica određenog ovim zakonom, kojom se u sudskom postupku ili u postupku pred drugim državnim organom, kao i u postupku pred organizacijom koja vrši javna ovlašćenja ili prilikom zaključenja pravnih poslova i drugih vidova pravnog prometa od strane državnog organa ili organizacije koja vrši javna ovlašćenja:
1. neopravdano povlašćuje jedno lice u odnosu na drugo ili druga lica, uzimanjem predmeta u rad redosledom kojim nisu primljeni, ili zaključenjem pravnih poslova pod privilegovanim uslovima, ako zakonom nije drukčije određeno;
2. dovodi u neravnopravan položaj jedno lice u odnosu na drugo ili druga, protivno načelu pravne jednakosti bez obzira na pol, uzrast, rasu, boju kože, nacionalnu pripadnost, politički stav i druga svojstva ličnosti i kad dovođenje u neravnopravan položaj nije krivično delo, ili se odbija pružanje javnih usluga protivno načelu pravne jednakosti; ili
3. ne preduzimaju mere radi obezbeđenja ravnopravnosti lica kad je to zakonom propisano.

(2) Kršenje ljudskih prava postoji i kada je radnja iz stava 1. ovog člana izvršena po naređenju nadležnog lica ili organa, ili pretpostavljenog, kao i kada nije bila protivpravna prema unutrašnjim propisima koji su važili u vreme njenog izvršenja, ali je bila protivna odredbama Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima.

Isključenje odgovornosti za kršenje ljudskih prava

Član 8.

Ne ispituje se odgovornost za kršenje ljudskih prava iz čl. 6. i 7. ovog zakona, ako je radnja:
1. izvršena od lica mlađeg od 18 godina;
2. izvršena usled prinude, pretnje, ucene ili drugog nedopuštenog pritiska; ili
3. izvršena davanjem informacija Bezbednosno-informativnoj agenciji ili ranijoj odnosno drugoj odgovarajućoj službi, u izjavi prilikom saslušanja u policiji, odnosno zadržavanja u policiji, zatvoru ili pritvoru.

Učešće u sudskom ili vansudskom postupku u kojem se primenjuju politički stavovi

Član 9.

Kršenje ljudskih prava u smislu ovog zakona postoji i onda kada je lice određeno ovim zakonom, u službenom svojstvu postupalo u sudskom postupku ili postupku pred državnim organom ili organizacijom koja vrši javna ovlašćenja, kojim se drugo lice lišava određenih prava, ili mu se prava ograničavaju, ili mu se nameće kakva obaveza da nešto čini, ne čini ili trpi, ili mu se izriče kakva kaznena ili druga prinudna mera, ako je znalo ili moralo znati da se postupak vodi isključivo radi primene političkih stavova i merila, koja se otvoreno ili prikriveno prikazuju kao pravna pravila ili merila.

III. UČESNICI I PRAVILA POSTUPKA

1. Lica prema kojima se vodi postupak

Lica podložna odgovornosti za kršenje ljudskih prava

Član 10.

Postupak lustracije se sprovodi prema licima koja obavljaju ili su kandidati za obavljanje sledećih funkcija, odnosno poslova:
1. poslanika Narodne i pokrajinske skupštine;
2. predsednika Republike;
3. predsednika i člana republičke vlade i pokrajinskog izvršnog veća;
4. gradonačelnika i predsednika i zamenika predsednika opštine;
5. predsednika i članove izvršnog odbora skupštine jedinice lokalne samouprave;
6. sekretara Narodne i pokrajinske skupštine;
7. starešinu i rukovodećeg radnika u službama Narodne i pokrajinske skupštine;
8. starešinu i rukovodećeg radnika u službama predsednika Republike;
9. zamenika i pomoćnika ministra, funkcionera koji rukovodi republičkim, odnosno pokrajinskim organima i