ZAKON

O OSNOVNIM PRAVIMA IZ RADNOG ODNOSA

(Objavljen u "Službenom listu SFRJ", br. 60/89, 42/90 i "Sl. listu SRJ", br. 42/92, 24/94)

GlavaI

OSNOVNE ODREDBE

Član 1.

Ovim zakonom uređuju se osnovna prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa.
Pod radnim odnosima, u smislu ovog zakona, podrazumeva se dobrovoljni odnos između radnika i organizacije, odnosno poslodavca radi obavljanja određenih poslova i ekonomski celishodnog i odgovornog korišćenja sredstava i ostvarivanja prava i obaveza koja se stiču na radu i po osnovu rada.

Član 2.

Radni odnos radnika u preduzeću, organizaciji društvenih delatnosti, banci i drugoj finansijskoj organizaciji, organizaciji za osiguranje, zadruzi i drugim oblicima saradnje i zajedničkog poslovanja sa stranim licem (u daljem tekstu: organizacija) zasniva se između radnika i organizacije i uređuje se zakonom, kolektivnim ugovorom i opštim aktom (statut, pravila i drugi samoupravni opšti akti).
Radni odnos radnika kod radnih ljudi koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom, odnosno ličnim radom i sredstvima u svojini građana, odnosno kod građanskog pravnog i fizičkog lica u poljoprivrednom gazdinstvu, predstavništvu stranih firmi i diplomatskom i konzularnom predstavništvu u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji (u daljem tekstu: poslodavac) zasniva se između radnika i poslodavca i uređuje zakonom i kolektivnim ugovorom.
Odredbe ovog zakona odnose se i na radnike u radnim zajednicama organa društveno-političkih zajednica, društveno-političkih organizacija, društvenih organizacija, udruženja građana i drugih organizacija i zajednica i lica na službi u Jugoslovenskoj narodnoj armiji, ako zakonom nije drukčije određeno.

Član 3.

Radnik u radnom odnosu ima, u skladu sa zakonom, pravo na zdravstvenu zaštitu i druga prava u slučaju bolesti, smanjenja ili gubitka radne sposobnosti i starosti, kao i prava na druge oblike socijalne sigurnosti.
Radnik-žena u radnom odnosu ima pravo na posebnu zaštitu za vreme trudnoće, porođaja i materinstva.
Radnik mlađi od 18 godina uživa posebnu zaštitu na radu.
Radnik kome prestane radni odnos ima, u skladu sa zakonom, pravo na zdravstvenu zaštitu u slučaju bolesti i invalidnosti, pravo na materijalno obezbeđenje i druga prava za vreme nezaposlenosti.

Član 4.

Radnici imaju pravo da organizuju sindikat, koji štiti prava i interese članstva u skladu sa zakonom i statutom.
Organizacija, odnosno poslodavac dužan je da omogući sindikatu da učestvuje u postupku uređivanja prava, obaveza i odgovornosti radnika koji proističu iz rada i radnog odnosa.
Predstavnik sindikata (sindikalni poverenik) ne može biti pozvan na odgovornost niti doveden u nepovoljniji položaj zbog sindikalnih aktivnosti kojima se štite prava i interesi radnika ako postupa u skladu sa zakonom, kolektivnim ugovorom i opštim aktom.

Član 5.

Radnik ima pravo i dužnost da se osposobljava i usavršava u skladu sa potrebama procesa rada.
Organizacija i poslodavac dužni su da učestvuju u stvaranju potrebnih materijalnih, organizacionih i drugih uslova za osposobljavanje i usavršavanje radnika.

Član 6.

Organizacija, odnosno poslodavac, opštim aktom u skladu sa zakonom, utvrđuje uslove pod kojim se zaključuje ugovor o obavljanju poslova koji se, s obzirom na proces rada, ne obavljaju kao stalan i neprekidan rad već traju kraće vreme ili se obavljaju s vremena na vreme (privremeni i povremeni poslovi).
Radnik može preuzeti obavezu da sam ili zajedno sa članovima svoje porodice vrši poslove iz stava 1. ovog člana, pod uslovima i na način utvrđenim ugovorom u skladu sa zakonom.
Lice koje, u smislu st. 1. i 2. ovog člana, vrši privremene ili povremene poslove, nije u radnom odnosu.

GlavaII

ZASNIVANjE RADNOG ODNOSA

1. Uslovi za zasnivanje radnog odnosa

Član 7.

Radni odnos može da zasnuje svako lice koje ispunjava opšte uslove utvrđene ovim zakonom i posebne uslove utvrđene zakonom i opštim aktom.

Član 8.

Radni odnos može da zasnuje lice koje je navršilo 15 godina života i koje ima opštu zdravstvenu sposobnost.
Smatra se da invalidno lice koje je osposobljeno za vršenje određenih poslova ima zdravstvenu sposobnost za vršenje tih poslova.
Opštim aktom utvrđuju se vrsta i stepen stručne spreme određene vrste zanimanja, znanja i sposobnosti i drugi posebni uslovi potrebni za vršenje poslova radnog mesta.
Strani državljanin i lica bez državljanstva mogu zasnovati radni odnos pod uslovima iz člana 7. ovog zakona i stava 1. ovog člana i uslovima utvrđenim saveznim zakonom.

2. Način zasnivanja radnog odnosa

Član 9.

Odluku o potrebi zasnivanja radnog odnosa donosi poslovodni organ, odnosno poslodavac.
Organizacija, odnosno poslodavac dužan je da organizaciji nadležnoj za poslove zapošljavanja prijavi slobodna radna mesta i uslove koje radnik treba da ispunjava za vršenje poslova tog radnog mesta.
Organizacija nadležna za poslove zapošljavanja dužna je da slobodna radna mesta javno oglasi.
Za radno mesto poslovodnog organa u društvenom preduzeću i organizaciji društvene delatnosti organizacija je dužna da raspiše konkurs u sredstvima javnog informisanja, uz naznačenje vremena za koje se vrši izbor.
Invalidna lica zapošljavaju se na način utvrđen zakonom.

Član 10.

Izbor između kandidata vrši poslovodni, odnosno drugi nadležni organ po postupku utvrđenom opštim aktom, odnosno poslodavac.
Izbor kandidata za radno mesto sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima vrši poslovodni organ, odnosno poslodavac.
Odluka o izboru dostavlja se kandidatima osam dana od dana donošenja odluke.

Član 11.

Radnik zasniva radni odnos danom stupanja na rad na osnovu odluke o izboru, odnosno ugovora o zapošljavanju.
Radnik stupa na rad kad odluka o izboru postane konačna, ako tom odlukom nije drukčije određeno.
Pre stupanja na rad radniku se mora omogućiti da se upozna sa opštim aktima organizacije, odnosno kolektivnim ugovorom kojim se uređuju prava, obaveze i odgovornosti.

Član 12.

Radni odnos zasniva se na vreme čije trajanje nije unapred određeno (radni odnos na neodređeno vreme).
Radni odnos može se, u skladu sa zakonom, zasnovati na vreme čije je trajanje unapred određeno - sezonski poslovi, rad na određenom projektu, najduže do završetka projekta, rad na brodu trgovačke mornarice do 12 meseci, povećanje obima posla koje traje određeno vreme, zamena odsutnog radnika i dr. za vreme trajanja tih potreba (radni odnos na određeno vreme).
U slučajevima iz stava 2. ovog člana, radnik ima sva prava, obaveze i odgovornosti kao i radnici koji su zasnovali radni odnos na neodređeno vreme.

Član 13.

Poslovodni organ koji, po proteku vremena na koje je izabran, ne bude ponovo biran, odnosno koji bude razrešen pre isteka vremena na koje je izabran raspoređuje se na drugo radno mesto koje odgovara njegovom stepenu stručne spreme određene vrste zanimanja, znanju i sposobnostima.